# Ojo wo ni odun jẹ loni?: *Awọn Ìṣọ̀rọ̀ Àti Àgbàyanu Tí Ó Kù Sí Ìfòyemò*
Ọjọ wo ni ọdun jẹ loni? Ẹdajọ akoko jẹ ọ̀rọ̀ àgbàyanu tí ó ti mu òye wa nípa ìgbà làlá, ìgbà ọ̀rọ̀, àti ọ̀rọ̀ ẹ̀dá kárùnú kù. Lọ́wọ́, a wà ní ọdún 2023, tí a sì ń kọ́jọ̀ọ́ nípa ọ̀pọ̀lọpọ̀ àgbàyanu tí wọ́n ń ṣẹlẹ̀ lónìí. Ní àpilẹ̀kọ yìí, a ó ṣe àyẹ̀wò àwọn ọ̀rọ̀ àgbàyanu tí ó jẹ́ ìpín pàtàkì ti ẹ̀dá kárùnú, àwọn ìṣọ̀rọ̀ tí ó kúkú kù fún wa láti gbọ́, àti àwọn ìṣọ̀rọ̀ tí a gbọ́ ṣugbọ́n tí kò jẹ́ ọ̀rọ̀ gidi.
Àwọn Ìṣọ̀rọ̀ Àgbàyanu Tí Ó Jẹ́ Ìpín Pàtàkì Ti Ẹ̀dá Kárùnú
* Ni ọdun 2023, a ṣe àgbàyanu nípa ilẹ̀ ayé òkàn wa tí ó nínù káàkiri àgbàlá kan, tí ó sì bẹ́ sí ẹ̀kejì fún ìgbà àkọ́kọ́. Ìṣẹ̀lẹ̀ yìí ṣẹ̀ṣẹ̀ ṣẹlẹ̀ ni osu February ọdun to kọja, tí ó fi hàn pé àgbàlá ní diẹ̀ bíi 200 billion stars.
* Ọ̀rọ̀ àgbàyanu kejì tí ó ṣẹlẹ̀ ni ọdun 2022 jẹ́ ìrọ̀lẹ̀ tó wà ní ìgbàtí ọ̀kọ̀ àgbáyé súnmọ́ jùlọ sí Odò: 550 million kilometers lẹ́yìn Pluto. Ìrọ̀lẹ̀ náà, tí a mọ̀ sí Arrokoth, jẹ́ èyí tí ó ni agbára púúpọ̀, tí ó sì ṣe àgbàyanu àwọn ọ̀jọ̀gbọ́n nípa ìwọ̀n àti ìgbà tí ó jẹ́.
* Ẹ̀kejì jẹ́ àgbàyanu ẹ̀rọ̀ míràn: a rí àwọn abo-iṣẹ́ náà nígbà tí a fi àwọn tẹ́lẹ̀kópù ti àgbáyé tí ó lágbára jùlọ n sọ́jọ́ àwọn ẹ̀rọ̀ orí plánẹ̀tì.
Àwọn Ìṣọ̀rọ̀ Tí Ó Kúkú Kù Fún Wa Láti Gbọ́
* Wo bi ọjọ́ tí ó sẹ́yìn. Pẹ̀lú àwọn ilé-ìṣẹ́ tí ó ń ṣe àwọn ẹ̀rọ̀ tẹ́lẹ̀kópù ayòkẹ́lẹ́, a lè sọ pé gbogbo àwọn ilé-ìṣẹ́ ayòkẹ́lẹ́ ti ń wò sí àwọn ọrọ̀ tí ó ṣẹlẹ̀ bíi ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀pọ̀ ọdún sẹ́yìn. Ṣugbọn àwọn ilé-ìṣẹ́ tí ó lágbára jùlọ lágbàáyé, bíi Hubble Space Telescope, kò lè rí àwọn orírun ti wà ní kété sí 13.8 billion years ago, tí ó jẹ́ àkókò ìgbà tí o rọ̀ẹ̀rọ̀ kù fún àgbàlá.
Àwọn Ìṣọ̀rọ̀ Tí A Gbọ́ Ṣugbọ́n Tí Kò Jẹ́ Ọ̀rọ̀ Gidi
* Ẹ̀ṣọ̀rọ̀ gbogbo àgbàáyé: a ti gbọ́ nípa àwọn ọ̀rọ̀ tí ó n sọ pé àgbàlá máa bàjẹ́ nígbà tí gbogbo àwọn ìràwọ̀ ń kú. Àmọ́ ṣugbọ́n, gbogbo àwọn ìlànà tí a mọ̀ dájú yìí kò ní ṣẹlẹ̀ fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún náà, nítorí náà kò sí ìlànà tí ó ṣeé rí.
* Ẹ̀ṣọ̀rọ̀ kejì tí ó ṣeé rí jẹ́ àgbàyanu tí ó jẹ́ ọ̀rọ̀ lóye: nígbà tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn bá kú, ẹ̀dá kárùnú gbọ́gbẹ́ máa wà sí ìparun. Ṣugbọ́n ọ̀rọ̀ yìí kò jẹ́ ọ̀nà tó dárada láti ṣe àlàyé nípa ẹ̀dá kárùnú gbọ́gbẹ́.
Ìpínrọ Ipari
Ọ̀rọ̀ àgbàyanu jẹ́ ọ̀rọ̀ tí ó wà ní kété sí ìfòyemò wa, ṣugbọ́n nígbà tí a bá gbà pé àwọn ìṣọ̀rọ̀ wọ̀nyí wà, a máa ń rí i pé ẹ̀dá kárùnú jẹ́ ọ̀rọ̀ tí ó kókó tóbi tí ó ní diẹ̀ bíi àwọn ìṣọ̀rọ̀ àgbàyanu. Àwọn ìṣọ̀rọ̀ yìí jẹ́ àwọn ìrírí tí ó ń kọ́ni ní ẹ̀kọ́, tí ó sì jẹ́ ọ̀nà kan láti gbà wá nítòsí àwọn ìṣọ̀rọ̀ àgbàyanu tí àwọn ìgbà tí ó ṣẹ́yìn kò mọ̀.
Àwọn Ìbéèrè Nigbagbogbo Tí A Beere Lóri Koko Ọ̀rọ̀ Náà
1. Kini ọjọ wo ni ọdun jẹ loni?
2. Kí ni àwọn ọ̀rọ̀ àgbàyanu tí ó jẹ́ ìpín pàtàkì ti ẹ̀dá kárùnú?
3. Àwọn ìṣọ̀rọ̀ tí ó kúkú kù fún wa láti gbọ́ ni?
4. Àwọn ìṣọ̀rọ̀ tí a gbọ́ ṣugbọ́n tí kò jẹ́ ọ̀rọ̀ gidi ni?
5. Kí ni ìpínrọ ipari tó wà?